Jakie są metody antykoncepcji i ich skuteczność?
Wybór odpowiedniej metody antykoncepcji to istotna decyzja, która powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb i preferencji. Współczesna medycyna oferuje wiele rozwiązań chroniących przed nieplanowaną ciążą – od metod mechanicznych, przez hormonalne, po naturalne sposoby obserwacji cyklu.
Metody naturalne
Obserwacja cyklu
Metody naturalne, znane także jako metody objawowo-termiczne, opierają się na regularnej obserwacji objawów płodności kobiety, takich jak temperatura ciała (mierzona codziennie o stałej porze), konsystencja śluzu szyjkowego oraz ewentualne dodatkowe sygnały (np. pozycja szyjki macicy).
- Skuteczność: Przy idealnym stosowaniu (tzw. perfect use) sięga około 95–98%. Jednak w praktyce (typical use) skuteczność może znacząco spadać, niekiedy do 75–80%.
- Zalety:
- Brak efektów ubocznych związanych z przyjmowaniem leków.
- Koszt praktycznie zerowy, poza ewentualnym zakupem termometru lub aplikacji wspomagającej.
- Pozwala lepiej poznać fizjologię swojego ciała.
- Wady:
- Konieczność bardzo regularnych pomiarów i obserwacji – metoda wymaga systematyczności i dokładności.
- Brak ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową (STD).
- Stres związany z możliwą niepewnością terminu owulacji (np. przy nieregularnych cyklach).
Kalendarzyk małżeński
Kalendarzyk to jedna z najstarszych metod „naturalnych”, polegająca głównie na wyliczaniu dni płodnych i niepłodnych w cyklu na podstawie średniej długości cyklu z kilku ostatnich miesięcy.
- Skuteczność: Zbliżona do innych metod naturalnych, jednak przy braku regularności cykli i bez dodatkowej obserwacji śluzu czy temperatury – często niższa.
- Zalety i wady: Podobne do innych metod naturalnych, lecz wymaga jeszcze większej dyscypliny i stabilnych cykli.
Metody mechaniczne i bariery fizyczne
Prezerwatywy
Najpopularniejsza i powszechnie dostępna metoda antykoncepcji, polegająca na stosowaniu lateksowej (lub innej) powłoki zakładanej na członek w stanie wzwodu. Istnieją również prezerwatywy dla kobiet (tzw. femidomy), choć są rzadziej stosowane.
- Skuteczność:
- Przy idealnym stosowaniu: około 98%.
- Przy przeciętnym stosowaniu (typical use): 85–90%.
- Zalety:
- Chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
- Łatwa dostępność, brak konieczności recepty.
- Brak skutków ubocznych związanych z farmakologią.
- Wady:
- Możliwe uczulenie na lateks.
- Konieczność prawidłowego założenia i użycia każdorazowo.
- Może wpływać na doznania seksualne (w zależności od preferencji pary).
Krążki dopochwowe, kapturki, diafragmy
Są to środki barierowe umieszczane w pochwie przed stosunkiem, tak by blokować wnikanie plemników do szyjki macicy.
- Skuteczność: Zależy mocno od poprawnego założenia i często waha się między 80% a 95%. W praktyce zaleca się stosowanie wraz z żelami plemnikobójczymi.
- Zalety:
- Brak wpływu na gospodarkę hormonalną organizmu.
- Można stosować doraźnie i unikać codziennego przyjmowania leków.
- Wady:
- Konieczność odpowiedniego dopasowania rozmiaru (np. diafragmy) przez lekarza.
- Mniejsza skuteczność niż w przypadku prezerwatyw i metod hormonalnych.
Metody hormonalne
Tabletki antykoncepcyjne
Tabletki antykoncepcyjne to jedna z najpopularniejszych metod zapobiegania ciąży w Polsce. Dzielą się na tabletki jednoskładnikowe (zawierające tylko progestagen) i dwuskładnikowe (zawierające estrogen i progestagen). Ich działanie polega m.in. na zahamowaniu owulacji, zagęszczeniu śluzu szyjkowego oraz zmianach w błonie śluzowej macicy.
- Skuteczność:
- Przy idealnym stosowaniu (regularnym przyjmowaniu, bez pomijania dawek): około 99%.
- Przy typowym stosowaniu (czasem zapomnienie dawki, nieregularne godziny przyjmowania): 91–93%.
- Zalety:
- Wysoka skuteczność.
- Możliwość uregulowania cyklu.
- Często łagodzą bolesne miesiączki i problemy z cerą.
- Wady:
- Konieczność pamiętania o codziennym zażywaniu.
- Możliwe skutki uboczne, np. bóle głowy, nudności, wahania nastrojów, a także ryzyko zakrzepicy przy predyspozycjach.
- Brak ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Plastry i pierścień dopochwowy
Oba rozwiązania wprowadzają do krwiobiegu hormony podobnie jak tabletki, jednak w inny sposób. Plaster naklejany jest na skórę (zwykle raz w tygodniu przez trzy tygodnie w cyklu, następnie tydzień przerwy), a pierścień dopochwowy nosi się w pochwie przez trzy tygodnie, po czym usuwa na tydzień przerwy.
- Skuteczność: Zbliżona do tabletek antykoncepcyjnych (około 99% przy idealnym stosowaniu).
- Zalety:
- Nie trzeba pamiętać o codziennym przyjmowaniu tabletki.
- Regularny poziom hormonów we krwi może oznaczać mniej skutków ubocznych niż przy tabletkach (zależy od organizmu).
- Wady:
- Możliwe miejscowe podrażnienia (plaster).
- Konieczność samodzielnego zakładania i usuwania pierścienia (dla niektórych kobiet może być to niekomfortowe).
Zastrzyki i implanty
Zastrzyki antykoncepcyjne (najczęściej z progestagenem) podaje się zwykle co 3 miesiące, natomiast implanty (umieszczane podskórnie w ramieniu) uwalniają hormon nawet przez kilka lat.
- Skuteczność: Bardzo wysoka, przekraczająca 99%.
- Zalety:
- Wygoda (brak konieczności codziennego pamiętania o antykoncepcji).
- Długotrwałe działanie (zwłaszcza w przypadku implantu).
- Wady:
- Możliwe działania niepożądane związane z układem hormonalnym (nieregularne krwawienia, zmiany nastroju).
- W przypadku niepożądanych skutków ubocznych trudniej przerwać działanie (zwłaszcza implantu) niż np. zaprzestać brania tabletek.
Wkładki domaciczne (IUD i IUS)
Wkładka miedziana (IUD)
Wkładka miedziana nie zawiera hormonów; wprowadza się ją do jamy macicy. Jej działanie polega głównie na zmianie środowiska wewnątrzmacicznego, co utrudnia plemnikom zapłodnienie komórki jajowej.
- Skuteczność: Około 99%.
- Zalety:
- Długotrwała ochrona (do 5 lat).
- Brak hormonów – odpowiednia dla kobiet, które nie mogą lub nie chcą stosować antykoncepcji hormonalnej.
- Wady:
- Możliwe obfitsze i bardziej bolesne miesiączki (z powodu działania miedzi).
- Konieczna wizyta u ginekologa w celu założenia i usunięcia wkładki.
Wkładka hormonalna (IUS)
Zawiera progestagen uwalniany stopniowo do jamy macicy. Hamuje pogrubianie błony śluzowej macicy i zagęszcza śluz szyjkowy.
- Skuteczność: Zbliżona do wkładki miedzianej – powyżej 99%.
- Zalety:
- Długotrwałe działanie (nawet do 5 lat).
- Zwykle łagodniejsze krwawienia miesiączkowe, a czasem całkowite ich ustąpienie.
- Wady:
- Konieczność założenia u ginekologa.
- Możliwe skutki uboczne ze strony hormonów, chociaż często są łagodniejsze niż przy tabletkach (mniejsza dawka hormonu lokalnie w macicy).
Tabletka „dzień po” (antykoncepcja awaryjna)
Antykoncepcja awaryjna, potocznie zwana „tabletką dzień po”, stosowana jest w sytuacjach wyjątkowych – np. gdy doszło do pęknięcia prezerwatywy, pominięcia tabletki antykoncepcyjnej czy odbycia stosunku bez żadnej ochrony. W Polsce dostępne są dwa główne rodzaje:
- Uliprystal (EllaOne) – skuteczny do 120 godzin po stosunku.
- Levonorgestrel (Escapelle) – najlepiej przyjąć do 72 godzin po stosunku.
Skuteczność
Zależy od czasu przyjęcia tabletki. Im szybciej zastosujemy tabletkę, tym wyższa skuteczność (nawet do 90% w przypadku Levonorgestrelu w pierwszej dobie).
Ważne informacje
- Nie jest to metoda regularnej antykoncepcji, a jedynie awaryjna.
- Może powodować skutki uboczne, takie jak bóle głowy, nudności, zaburzenia cyklu miesiączkowego.
- W Polsce wymaga recepty lekarskiej.
Gdzie uzyskać poradę i receptę na antykoncepcję?
Wybór metody antykoncepcji może budzić wiele pytań i wątpliwości. Warto skonsultować się ze specjalistą, aby dobrać rozwiązanie najlepiej pasujące do indywidualnego stanu zdrowia, stylu życia czy planów prokreacyjnych.
Przychodnia Medunit oferuje możliwość uzyskania porady lekarskiej online, przedłużenia recepty na dotychczas stosowane środki antykoncepcyjne czy wystawienia nowej recepty na przykład na:
- Tabletki antykoncepcyjne – jeśli potrzebujesz kontynuacji kuracji albo chcesz zacząć nową.
- Tabletkę „dzień po” (antykoncepcja awaryjna) – w sytuacjach nagłych, kiedy liczy się czas, a wizyta stacjonarna jest utrudniona.
Korzystając z telemedycyny, można zaoszczędzić czas i uniknąć kolejek w przychodni. Warto jednak pamiętać, że w przypadku wystąpienia nietypowych objawów lub wątpliwości co do stanu zdrowia zawsze należy zgłosić się na bezpośrednią konsultację lekarską.
Ostatecznie, jeśli masz wątpliwości bądź pytania, zwróć się do specjalistów – lekarza ginekologa lub internisty. Dzięki telemedycynie i usługom takim jak te oferowane przez przychodnię Medunit, konsultacja może być szybka i wygodna, co pomaga uniknąć stresu związanego z długim oczekiwaniem na wizytę. Działajmy odpowiedzialnie i stawiajmy na edukację, bo dobrze dobrana antykoncepcja to inwestycja w bezpieczeństwo i spokojną przyszłość.